Trong hầu hết các trường hợp, vàng da thường là nhẹ, thoáng qua, tự giới hạn và khỏi mà không cần điều trị, gọi là vàng da sinh lý. Tuy nhiên, cần phải phân biệt với tình trạng vàng da nặng hơn gọi là vàng da bệnh lý. Việc không xác định và điều trị chậm trễ vàng da bệnh lý có thể dẫn đến bệnh não do bilirubin và các di chứng thần kinh liên quan.
NHẬN DIỆN CÁC TRIỆU CHỨNG VÀNG DA: bộc lộ toàn thân trẻ và quan sát ở nơi đủ ánh sáng (tốt nhất là ánh sáng mặt trời)
- Sự thay đổi màu vàng da sẽ dễ nhận thấy đầu tiên ở mặt, sau đó là ngực, bụng, cánh tay, cuối cùng là ở chân.
- Có thể kiểm tra bằng cách ấn một ngón tay lên trán hoặc mũi của trẻ. Nếu trẻ có vàng da thì khi rút ngón tay ra da sẽ có màu vàng.
- Có thể theo dõi ở một số trẻ bằng cách ấn vào các điểm nổi bật của xương ở ngực, hông và đầu gối để kiểm tra xem tình trạng vàng da có trầm trọng hơn hay không.
- Nên kiểm tra nhiều lần trước khi trẻ rời bệnh viện sau khi sinh. Nếu bà mẹ đưa bé về nhà sớm hơn ba ngày sau khi sinh, bà mẹ nên kiểm tra màu da của bé hàng ngày cho đến lần hẹn khám tiếp theo. Nên đưa trẻ đến gặp bác sĩ hoặc điều dưỡng để kiểm tra trong vòng một đến ba ngày sau khi về nhà.
Hình A: vàng da toàn thân ở trẻ sơ sinh
Hình B: trẻ sơ sinh có vàng da
Hình C: trẻ sơ sinh không có vàng da
VÀNG DA SINH LÝ: Vàng da sinh lý thường gặp ở 60% trẻ đủ tháng và 80-100% ở trẻ non tháng tùy tuổi thai. Đây là tình trạng vàng da nhẹ, thoáng qua, tự giới hạn và tự khỏi mà không cần điều trị. Gọi là Vàng da sinh lý khi tình trạng vàng da ở trẻ thỏa đủ 5 điều kiệu sau:
- Thời điểm xuất hiện sau 24 giờ đầu sau sinh
- Vàng da đơn thuần, không kèm theo các triệu chứng như thiếu máu, gan lách to, bỏ bú, lì bì, co gồng,…
- Vàng da chỉ ở mặt, cổ, ngực và vùng bụng trên rốn
- Nồng độ Bilirubin trong máu không quá 12mg% nếu bú sữa công thức và không quá 15mg% nếu bú sữa mẹ
- Tự khỏi sau 01 tuần đối với trẻ đủ tháng và 02 tuần đối với trẻ non tháng
NHỮNG DẤU HIỆU CỦA VÀNG DA NẶNG: Cần cho trẻ đi khám ở cơ sở y tế NGAY nếu trẻ có bất kì triệu chứng sau đây:
- Vàng da xuất hiện từ đầu gối trở xuống, vàng sậm hơn (chuyển từ vàng chanh sang vàng cam) hoặc mắt vàng
- Vàng da trước 24 giờ tuổi
- Trẻ có sốt
- Trẻ bú kém
- Trẻ ngủ nhiều hơn bình thường
- Trẻ khó đánh thức
- Trẻ quấy khóc nhiều, khó dỗ dành
- Trẻ ưỡn cổ hoặc cơ thể về phía sau (co gồng)
Mắt vàng ở trẻ sơ sinh
Vàng da toàn thân ở trẻ sơ sinh
ĐIỀU TRỊ VÀNG DA:
- Tiếp tục cho ăn sữa: quan trọng vì điều này sẽ thải bilirubin qua phân và nước tiểu
- Chiếu đèn: là phương pháp điền trị thông thường nhất, và đa số trẻ chỉ cần chiếu đèn để điều trị vàng da
- Thay máu: cần khi các phương pháp khác không hiệu quả, có dấu hiệu hoặc có nguy cơ cao tổn thương não
PHÒNG NGỪA: Phòng ngừa vàng da do tăng bilirubin máu nặng là rất quan trọng để tránh các biến chứng nghiệm trọng, bao gồm:
- Sàng lọc: các chuyên gia khuyến cáo rằng tất cả các trẻ sơ sinh nên kiểm tra nồng độ bilirubin trước khi xuất viện về nhà, bất kể độ tuổi. Điều này đặc biệt đúng với những trẻ bị vàng da trước 24 giờ tuổi, trong trường hợp đó cần phải xét nghiệm lại.
- Theo dõi: Cha mẹ hoặc người chăm sóc trẻ theo dõi chặt chẽ nếu vàng da tăng dần. Vàng da tăng bilirubin máu thường dễ dàng ngăn ngừa và điều trị ban đầu; tuy nhiên, các biến chứng có thể nghiêm trọng và không thể hồi phục nếu điều trị bị trì hoãn.
- Điều trị kịp thời: Trẻ sơ sinh có nồng độ bilirubin cao nên được điều trị ngay để giảm nồng độ bilirubin một cách an toàn và ngăn ngừa nguy cơ tổn thương não, không nên trì hoãn điều trị vì bất kì lý do gì.
---------
DÀNH CHO NHÂN VIÊN Y TẾ Ở TUYẾN CƠ SỞ:
PHÂN LOẠI VÀNG DA VÀ HƯỚNG XỬ TRÍ BAN ĐẦU (theo IMCI 2019)
Vàng da:
- Vàng da xuất hiện sau 24 giờ tuổi VÀ
- Lòng bàn tay và gan bàn chân không vàng
-> Hướng dẫn bà mẹ chăm sóc trẻ tại nhà
+ Cho trẻ bú mẹ, mỗi khi trẻ cần
+ Giữ ấm trẻ
-> Khám lại sau 1 ngày
-> Chuyển tới bệnh viện khi trẻ vàng da ở lòng bàn tay hoặc gan bàn chân
-> Nếu trẻ > 3 tuần tuổi, chuyển đến bệnh viện để được đánh giá
Vàng da nặng:
- Vàng da xuất hiện trước 24 giờ tuổi HOẶC
- Vàng ở lòng bàn tay hoặc gan bàn chân ở bất kì tuổi nào
-> Lúc này bà mẹ cần chuyển bé GẤP đến bệnh viện
-> Hướng dẫn bà mẹ phòng ngừa hạ đường huyết ở trẻ bằng cách:
+ Tiếp tục cho bé bú sữa mẹ;
+ Nếu bé không bú được nhưng có thể nuốt được: lấy 20-50ml sữa mẹ cho bé uống trước khi chuyển đi bệnh viện. Nếu không thể lấy sữa mẹ, thay thế bằng 20-50ml nước đường (hòa tan 4 muỗng đường (khoảng 20g) vào 200ml nước)
-> Hướng dẫn giữ ấm trẻ trên đường đến bệnh viện
+ Giữ trẻ tiếp xúc da kề da với mẹ
+ Luôn cho trẻ mặc quần áo hoặc che chắn càng nhiều càng tốt, đặc biệt là trong thời tiết lạnh. Thêm mũ nón, găng tay và tất. Quấn trẻ bằng chăn mềm và vải khô